Wiadomości z Opola i okolic

Wróg przywieziony z podróży

Istnieją choroby, o których wielu z nas nie ma pojęcia. Tymczasem właśnie zaczyna się najlepszy czas na wyjazdy do egzotycznych krajów, w których nadal świeci słońce.

Azja, Afryka i obie Ameryki kuszą niskimi cenami. Łatwo przywieźć stamtąd niechcianego lokatora, który da o sobie znać nawet kilkanaście lat później. Wiedza w tym zakresie nie należy do tajemnych i może ocalić nie tylko zdrowie, ale również życie. O chorobie Chagasa opowiada lek. med. Marcin Pustkowski.

To mało znane, egzotyczne i niebezpieczne schorzenie, które zbiera śmiertelne żniwo w Ameryce Środkowej i Południowej. Każdy podróżny słyszał o malarii czy żółtej febrze. Niewielu natomiast zna objawy i przyczynę choroby Chagasa. Jej nazwa pochodzi od nazwiska Brazylijczyka Carlosa Chagasa, który w 1909 roku odkrył niebezpiecznego dla ludzi pasożyta należącego do wiciowców, czyli pierwotniaków posiadających wić. Ocenia się, że prawie 20 milionów ludzi na całym świecie cierpi na tę chorobę, a spośród zarażonych umiera 50-60 tys. osób rocznie.

W rozlicznych szparach i dziurach ubogich mieszkań krajów Ameryki Południowej i Środkowej żyją stworzenia odpowiedzialne za przenoszenie choroby. To pluskwiaki, zwane po angielsku „kissing bugs", czyli całujące robaki. Owady zarażają się przez ugryzienie innego zwierzęcia bądź osoby już zakażonej pierwotniakami.

Choroba przenosi się na człowieka przez odchody zarażonego owada, „zdeponowane" na skórze ofiary zwykle podczas jej snu. Później taka osoba często przypadkowo wciera kał w otwartą ranę, w spojówki oka lub śluzówki jamy ustnej. Zwierzęta zarażają się w ten sam sposób, a dodatkowo mogą po prostu zjeść zainfekowanego owada.

Z rezerwuaru przez wektor
Wiciowiec występuje nie tylko w jelicie pluskwiaków. Spotyka się go również u wielu zwierząt, zarówno domowych, jak kot, pies czy świnia oraz dzikich (lis, opos, szop, pancernik, szczur). W medycynie określa się te gatunki "rezerwuarem" pasożyta, który krąży w przyrodzie dzięki "zamieszkiwaniu" w wymienionych zwierzętach. Mają kilka postaci rozwojowych, czyli form pojawiających się w określonym stadium jego krótkiego życia. Jedne z nich posiadają wici i pasożytują we krwi człowieka oraz przewodzie pokarmowym przenosiciela. Inne utraciły wić i umiejscawiają się w komórkach układu odpornościowego ludzkiego organizmu, mięśniach gładkich i prążkowanych, m.in. w sercu oraz w komórkach nerwowych. Ta wewnątrzkomórkowa lokalizacja ułatwia przetrwanie pasożytów, niewykrywalnych dla naszego układu odpornościowego. Mogą więc bytować w organizmie przez wiele lat, doprowadzając w rezultacie do niepowetowanych szkód.

Nie tylko biedni
Choroba Chagasa to niebezpieczna choroba dotykająca głównie biedne osoby zamieszkujące wiejskie tereny Ameryki Środkowej i Południowej. Jednak wraz z rozwojem turystyki coraz częściej zaczynają chorować ludzie pozornie mało zagrożeni, którzy zrobili sobie mały wypad, np. w głąb Meksyku, śpiąc po drodze w jakimś tanim hoteliku.

Wśród tubylców do zakażenia dochodzi najczęściej w dzieciństwie, kiedy dbałość o higienę osobistą jest najmniejsza. Wczesna postać zakażenia przebiega często jako banalna choroba gorączkowa i zwykle nie jest zbyt poważna. Wyjątkiem są noworodki i niemowlaki, u których może ona stać się przyczyną zgonu.

Po okresie ostrym pasożyt „przyczaja się" wewnątrz naszych własnych komórek i w takim uśpieniu trwa nawet kilkadziesiąt lat. Zwykle po 10-20 latach u około 1/3 zarażonych osób rozwija się następna faza choroby - postać przewlekła. Jej pojawienie się skraca przewidywaną długość życia o 9-10 lat.

Jedynie jeden procent
Każda faza choroby charakteryzuje się swoimi własnymi objawami. U niektórych zarażonych osób symptomy mogą się w ogóle nie rozwinąć. Dotyczy to aż 99 procent przypadków w odniesieniu do ostrej, początkowej fazy choroby Chagasa. Jedynie u jednego procenta przypadków rozwijają się takie objawy, jak: gorączka, zmęczenie, powiększenie wątroby lub śledziony, powiększenie węzłów chłonnych. Dzieje się tak zwykle kilka dni do dwóch tygodni po zarażeniu.

Charakterystyczne dla choroby Chagasa są: jednostronny obrzęk powiek i zapalenie spojówek. Występują zwykle w miejscu ukąszenia przez owada lub w miejscu wtarcia w spojówki zakażonego kału. Czasami pojawia się też przelotna wysypka, utrata apetytu, biegunka i wymioty. Zdarza się również, że w miejscu wprowadzenia pasożyta (rana po ukłuciu przez pluskwiaka) tworzy się grudka lub guzek, często ropiejący.

Przewlekle i niebezpiecznie
Okres utajenia rozpoczyna się około 10 tygodni po zarażeniu i trwa czasami do kilkudziesięciu lat. W tym czasie nie odczuwa się żadnych objawów. Oczywiście najlepiej, aby bezobjawowe współżycie z pasożytem trwało całe życie i nie powodowało jego skrócenia, tak się dzieje u 2/3 zakażonych. Jednak w pozostałych przypadkach rozwijają się bardzo poważne następstwa infekcji składające się na przewlekłą postać choroby Chagasa. Najgorsze są zmiany w sercu, będące przyczyną jego powiększenia, zaburzeń rytmu (kołatania, uczucie przerwy w pracy serca), a w końcu niewydolności tego narządu z narastającą dusznością i obrzękami kończyn.

W przewlekłej chorobie Chagasa mamy również często do czynienia z powiększeniem niektórych części układu pokarmowego, szczególnie przełyku i jelita grubego, co prowadzi do zaburzeń połykania (przeszkoda w trakcie połykania stałych pokarmów) i zaparć.

Metody rozpoznania pasożyta
Rozpoznanie choroby Chagasa nie jest łatwe. Trudno powiązać wyjazd do tzw. ciepłych krajów kilkanaście lat wcześniej z pojawiającym się powiększeniem serca czy zaparciami. W krajach Ameryki Środkowej i Południowej, gdzie choroba występuje częściej, bierze się pod uwagę właśnie takie rozpoznanie, szukając pasożyta we krwi czy innych tkankach.

Pomocne może być badanie rozmazu krwi oraz biopsja mięśnia czy węzła chłonnego. Najważniejszą kwestią w diagnozie tej choroby jest branie jej w ogóle pod uwagę. W Polsce praktycznie się z nią nie spotykamy, ale tak jak w przypadku innych chorób tropikalnych (np. malarii), przeoczenie takiego rozpoznania, szczególnie po wykluczeniu wielu innych chorób, grozi bardzo poważnymi następstwami.

Bezpieczniej w pięciu gwiazdkach
Nie istnieją żadne środki zapobiegające rozwojowi choroby. Niedostępna jest na razie żadna szczepionka ani lek chroniący przed zakażeniem w niebezpiecznych rejonach świata. Zaleca się więc unikania tanich hoteli i innych miejsc noclegu w krajach Ameryki Środkowej i Południowej, takich jak Argentyna, Belize, Boliwia, Chile, Kolumbia, Kostaryka, Ekwador, Salwador, Gujana Francuska, Gwatemala, Honduras, Meksyk, Nikaragua, Panama, Paragwaj, Peru, Surinam, Urugwaj i Wenezuela.

Jeśli już jesteśmy zmuszeni do noclegu w takim miejscu, to używajmy moskitier i środków owadobójczych.

Jak można zarazić się chorobą Chagasa?

• przez zakaźny kał pluskwiaków podczas kontaktu ze spojówkami, śluzówką jamy ustnej lub skaleczeniami skóry;
• w ciąży, podczas porodu i w trakcie karmienia, kiedy zarażona matka przenosi pasożyta na swoje dziecko;
• przez transfuzje krwi lub transplantacje narządów;
• za pośrednictwem pokarmów zawierających niebezpieczny kał zarażonych owadów.